Muzeum Archidiecezjalne

Muzeum Archidiecezjalne

ks. BOGUSŁAW RUŚNICA

/tekst z folderu/

Widok na budynek dawnego kolegium jezuickiego , w którym na drugim piętrze mieściło się Muzeum Archidiecezjalne. W głębi kościół pojezuicki - zdjęcie Piotr Jaroszczak.

Muzeum Archidiecezjalne w Przemyślu zostało założone w 1902 roku uchwałą Synodu Diecezjalnego z inicjatywy ówczesnego biskupa przemyskiego Józefa Sebastiana Pelczara (1900-1924). Nakreślono wówczas zasadnicze zadania instytucji, która miała na celu otoczenie opieką zabytków dawnej sztuki kościelnej z terenu diecezji. W ciągu kolejnych lat gromadzono zbiory muzealne i przygotowywano ekspozycję. Zlokalizowana została ona w pojezuickim oratorium nad południową nawą kościoła pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, wzniesionego na początku XVII wieku. Nowe muzeum uroczyście otwarto i poświęcono w sierpniu 1908 roku. W Statutach Synodu Diecezji Przemyskiej (20 września 1908 r.) zaznaczono, że w muzeum powinny być umieszczone wszystkie cenne zabytki, np. : stare pergaminy, ołtarze, posągi, obrazy, naczynie święte, przybory kościelne i zabytki jakiejkolwiek sztuki, aby nie niszczały. Muzeum w czasie II wojny światowej zasadniczo nie doznało uszczerbku. Problemy materialne odbiły się niekorzystnie na możliwościach eksponowania zgromadzonych zabytków. W 1991 roku muzeum otrzymało imię swojego założyciela Bł. Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa, a od 1993 roku nosi nazwę: Muzeum Archidiecezjalne im. Bł. Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa w Przemyślu. Zasoby muzealne zgromadzone w Muzeum Archidiecezjalnym w Przemyślu stanowią doskonały dokument historyczny, jak kształtowała się sztuka sakralna na terenie diecezji przemyskiej na przestrzeni wieków: od XV-wiecznych aż po współczesność.

Widok na jedną z sal Muzeum Archidiecezjalnego w Przemyślu - reprodukcja z folderu.

Malarstwo. Obejmuje cenne przykłady polskiej sztuki cechowej, zazwyczaj fragmenty pozostałe z XV-wiecznych tryptyków i malarstwa z początku XVI wieku. Wymienić należy scenę Zwiastowania na bocznych skrzydłach tryptyku z Żurowej (ok. 1440), tryptyk z Osieka (1527). Z I połowy XVI wieku pochodzą obrazy tablicowe: Opłakiwanie Chrystusa z Klimkówki, Czudca oraz predella ołtarza ze Świętą Rodziną z Jaćmierza. Malarstwo portretowe w zbiorach muzeum obejmuje okres schyłku renesansu i rozwój baroku. Do ciekawszych przykładów tej grupy należy portret biskupa przemyskiego Pawła Piaseckiego (1644-1649). autora Kroniki Polskiej oraz duży portret biskupa przemyskiego Aleksandra Antoniego Fredry (1724-1734), na którego tle malarz umieścił sylwetki trzech kościołów: w Jarosławiu, Starej Wsi oraz przebudowanej katedry w Przemyślu. W grupie tej w muzeum przemyskim znajdują się sarmackie portrety trumienne (np. Epitafium Teofili Krakowskiej, 1659). Najokazalszym zabytkiem polskiego portretu zbiorowego z XVIII wieku jest pochodzący z kościoła w Dubiecku obraz namalowany przez Mikołaja Teresińskiego około 1753 r., przedstawiający rodzinę Krasickich. Różne obrazy o treści religijnej, pochodzą przede wszystkim z fundacji kolatorów kościołów, a na szczególną uwagę zasługuje obraz przypisywany autorstwu Murilla, przedstawiający młodzieńczego św. Jana Chrzciciela, a zakupiony we Włoszech przez Uniatyckiego, szambelana króla Stanisława Augusta.

Rzeźba. Głównie rzeźbę sakralną reprezentują przedstawienia Matki Bożej z Dzieciątkiem: z Bączala Dolnego (koniec XVI w.), z grupy Świętej Anny Samotrzeć. Z 1520 roku pochodzi uszkodzona rzeźba świętej Marii Magdaleny, która wchodziła w skład kompozycji tęczowej w drewnianym kościele w Święcanach. Do rzeźb ludowych należy posąg drewniany św. Floriana (XVII w.), czy rzadkie przedstawienie Adama dźwigającego ciało Abla czy Ewa opłakująca syna (XIX w.). Duża kolekcja krucyfiksów w omawianym muzeum stanowi bardzo dobry materiał do studium ikonograficznego z zakresu kształtowania się przedstawień tego typu, np. krucyfiks z Nowego Miasta o monumentalnych rozmiarach.

Ukrzyżowanie - kwatera ołtarza z Klimkówki , płaskorzeźba z XV w. - reprodukcja z folderu.

Rzemiosło artystyczne. W ramach złotnictwa kościelnego znajdujemy nieliczne przykłady kielichów: srebrny z rytą dekoracja na stopie (XV w.), srebrne kielichy barokowe (XVII w.), a wśród nich wyróżniający się kompozycją kielich z augsburskiej warsztatu mistrza Jana Jakuba Krehna, z motywem liści suchego akantu (1700). Monstrancja z miedzi ze śladami złocenia, z czworoboczną ażurową puszką na hostię i z kolistym otworem, pochodząca ze Skalnika (XV w.). Rzadkie są przykłady gotyckich kadzielnic z brązu. W muzeum przemyskim dwie: ze Skalnika i z Reczpola (XV w.). Zupełną rzadkością jest kolekcja naczyń liturgicznych i monstrancji z okresu "józefinizmu". W muzeum zgromadzono przykłady tabernakulum: późnogotyckie wykonane z drzewa o formie architektonicznej, z zachowaną współczesną polichromią (ze Skalnika) oraz późnorenesansowe z Woli Rafałowskiej, zbudowane na rzucie trapezu. Kolekcja relikwiarzy o różnych wymiarach i kształtach, stanowi cenny materiał ekspozycyjny w muzeum.

Romański krzyż pochodzący z XII wieku , wykonany w Limoges we Francji, zrobiony z blachy miedzianej , złoconej, pięknie emaliowany i grawerowany. Krzyż ten został znaleziony na dnie strumienia w Zwierzyniu w Bieszczadach - reprodukcja z folderu.

Tkaniny. Najbardziej liczny dział, obejmujący szaty liturgiczne i tapiserie (gobeliny). Najdawniejsze przykłady pochodzą z 2 połowy XIV wieku, dwa fragmenty preteksty ornatów. Późniejsze hafty należą do 2 połowy XV wieku: preteksta krzyżowa ze sceną Zaśnięcia Matki Boskiej w otoczeniu apostołów (analogie z haftami wykonywanymi w ośrodku krakowskim). Na uwagę zasługuje ornat i kapa z fundacji Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, hetmana polnego koronnego (zm. 1667) dla kościoła parafialnego w Łańcucie. Odsiecz Wiedeńska została upamiętniona przez materiał chiński zdobyty w roku 1683 w pamiętnej bitwie przez E. Drohojowskiego, z której wykonano kapę. Tapiserie reprezentowane są przede wszystkim przez sprowadzone z manufaktury papieskiej San Michele przez biskupa Aleksandra A.Fredrę (1724-1734). Zostały one wykonane według projektów Guido Reni (1575-1642) i przedstawiają postacie czterech Ewangelistów (były one poszukiwane w czasie okupacji przez Niemców). Do tapiserii należą dwa ornaty z Bieździatki (XVIII), gdzie była czynna niewielka manufaktura Romerów założona około 1760 roku.

Tapisterie (gobeliny) z serii Czterej Ewangeliści - 1730 rok , Mediolan - św. Jan - reprodukcja z folderu.

Źródło tekstów i zdjęć:

1. Folder wydany przez Muzeum Archidiecezjalne w Przemyślu : tekst - ks. B.Ruśnica , zdjęcia P.Gawdzik - Przemyśl 2000.

*******************

Szczegółowe i aktualne informacje na temat muzeum znajdują na jego stronie internetowej:

MUZEUM ARCHIDIECEZJALNE

im. św. Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa

Plac Katedralny 2 i 3

37-700 Przemyśl

(16) 678 27 92 • galeria@przemyska.pl

http://www.muzeum.przemyska.pl/