Klasztor i Kościół Benedyktynek
/pod wezwaniem św. Trójcy/
W 1616 roku pierwszych kilka sióstr benedyktynek przybyło do Przemyśla z jarosławskiego konwentu św.Anny, by objąć darowany im przez Macieja Walkowicza skromny budynek na zabudowania klasztorne i znajdującą się obok kapliczkę. Dało to początek działalności owocnej, utrwalonej długoletnią pracą wychowawczą i społeczną na rzecz społeczeństwa przemyskiego. Działalności prowadzonej chwilowo, tj. do 1694 roku w ramach jarosławskiego konwentu jako jego filia, po tej dacie i odpowiednim dokumencie biskupa Jerzego Olbrachta Doenhoffa, jako samodzielny, a wiec mający prawo wyboru własnej ksieni, konwent przemyski. Położony na lewym brzegu Sanu, w dzielnicy zwanej Zasanie, obiekt ten pozostający poza miejskimi murami narażony był od początku na częste i groźne napady nieprzyjaciół. Dzieląc wspólny zły los z kościołem i klasztorem reformatów, także znajdującym się poza murami obronnymi, uległ znacznemu zniszczeniu w czasie napadu na Przemyśl wojsk Rakoczego w 1657 roku. Wobec planów zgromadzenia SS. Benedyktynek pozostania w tym miejscu i wzniesienia tu dużego murowanego kościoła z klasztorem, jasnym było, że musi to być obiekt o obronnym charakterze, otoczony wysokim murem. Tymczasowo wzmocniono istniejące zabudowania stawiając mur obronny ze strzelnicami i basztą w narożniku południowo - zachodnim. W połowie wieku XVIII w 1748 roku wojewoda kijowski Franciszek Salezy Potocki, ojciec przyszłego targowiczanina Szczęsnego Potockiego, wzniósł dla benedyktynek na starym miejscu przy Sanie całkiem nowy obiekt klasztorny z kościołem, otoczony solidnym murem obronnym. Z fundacją tą związana jest legenda przechowywana przed laty w kronice bazylianów w Krystynopolu, miejscu urodzenia Franciszka Potockiego. Według tego przekazu żona Franciszka Potockiego Anna, zmarła przedwcześnie, ukazywać się miała po swej śmierci jednej z zakonnic przemyskiego konwentu benedyktynek, żądając od niej wybudowania nowego kościoła. Wieść o pojawianiu się Anny przekazującej takie życzenie dotarła do jej byłego męża Franciszka Potockiego, który cierpiał w tym czasie wyrzuty sumienia z powodu decyzji jaką podjął w stosunku do swej synowej Gertrudy Komorowskiej, skazując ją na śmierć przez utopienie. I to właśnie, zadośćuczynienie za swój grzeszny uczynek, skłonić go miało do wyasygnowania znacznej kwoty 30 000 zł. i wypełnienia woli swej żony Anny czyli budowy nowego kompleksu na Zasaniu. Tyle legenda. Faktem pozostaje, że w wyniku wpłaty Franciszka Salezego Potockiego powstała nowa, późnobarokowa, istniejąca do dzisiaj świątynia SS. Benedyktynek pod wezwaniem św. Trójcy.
Powstał obiekt o krótkim dwuprzęsłowym prostokątnie zamkniętym prezbiterium, do którego po obu stronach przylegają: kaplica św. Anny /strona prawa/ i piętrowa zakrystia /strona lewa/ oraz szerszej trzy-przęsłowej nawie. Narożniki prezbiterium zaokrąglono, zewnętrzne ściany podzielono uproszczonymi pilastrami umieszczając w nich prostokątne, zamknięte segmentowe okna. Całość pokryto dachem siodłowym /nawa / , trójspadowym /prezbiterium/. W miejscu połączenia kościoła z klasztorem pozostawiono część fasady z trójkątnym prostym szczytem. Wnętrze podzielono pilastrami: pojedynczymi w nawie i zdwojonymi w prezbiterium. Dźwigają one wydatne belkowanie, ponad którym sklepienia kolebkowe i krzyżowe. Wzdłuż ściany lewej, pomiędzy zakrystią na piętrze, a klasztorem wymurowano specjalny korytarz dla sióstr zakonnych. Od strony klasztoru czyli na zamknięciu nawy znajduje się, wsparty na trzech arkadach i przysłonięty rokokową złoconą kratą chór zakonny. Wzdłuż ścian w niszach umieszczono ołtarze boczne. Stylem dominującym w wyposażeniu świątyni jest rokoko. Najciekawszym zabytkiem przemyskiego kościoła św. Trójcy, pochodzącym z lat jego budowy, którego wartość wykracza znacznie poza lokalny grunt, jest polichromia ścienna wykonana w latach 80-tych XVIII wieku przez Stanisława Stroińskiego. Jest to w zasadzie ostatnia większa praca tego artysty zamykająca bogaty, ponad 40-letni okres twórczości w różnych miejscowościach i dla różnych świątyń archidiecezji lwowskiej. Biorąc pod uwagę sumę doświadczeń zbieranych przez cały ten okres, już sam ten fakt każe widzieć w polichromii kościoła benedyktynek jedno z najdojrzalszych i najlepszych dzieł Stanisława Strońskiego. Polichromię tę tworzy kilka kompozycji. Na sklepieniu prezbiterium znajduje się hołd czterech części świata przed Opatrznością Bożą. Całe sklepienie nawy głównej wypełnia kompozycja malarska wyobrażająca Madonnę w Glorii Niebieskiej, w której umieścił artysta poczet około 60 postaci z umieszczoną centralnie klęczącą w obłokach Najświętszą Maryją Panną i nieco wyżej patronką kościoła św. Trójcą. Wśród przesuwających się postaci pojawiają się: biskupi, królowie, papież, pustelnicy, zakonnicy różnych reguł, a także rzemieślnicy i wieśniacy, dzieci i starcy. W obrazie złączył Stroński w jedną całość wszystkie typy ludzkie jakie występowały w jego wcześniejszych pracach. Całość dekoracji malarskiej w kościele uzupełniają iluzjonistyczne ołtarze /dzisiaj przysłonięte ołtarzami drewnianymi/, duża scena na tylnej ścianie nad chórem wyobrażająca św. Benedykta na puszczy, wokół którego znajdują się liczne akcesoria i rekwizyty malarskie oraz dekoracja kaplicy św. Anny. Rozbiór Polski przerwał proces wzbogacania świątyni i klasztoru. Siostry przeniesiono na jakiś czas do klasztoru dominikanek, powróciły jednak dość szybko by kontynuować swą pracę wychowawczą dla dziewcząt. Szkoła zakonna dla dziewcząt, która miała w Przemyślu określoną renomę /Szkoła Panieńska/ została w 1870 roku przemianowana na rządowe seminarium nauczycielskie, które kształciło rocznie kilkaset osób. Najwięcej wychowanek osiągnęło w roku szkolnym 1910/1911 w którym zanotowano 326 uczennic. Duże ożywienie w działalności przemyskiego konwentu obserwujemy od 1880 roku. Dokonano wtedy modernizacji wnętrza świątyni. W pracowni Ferdynanda Majerskiego wykonano z fundacji Łukasiewicza nowy ołtarz wielki. Ołtarz posiada alabastrowe cyborium sprowadzone z zagranicy przez ks. Biegę w 1890 roku i antepedium z kopią Ostatniej Wieczerzy Leonarda da Vinci, W ołtarz wkomponowano barokowy obraz patronki świątyni św. Trójcy i ustawiono wykonaną w Monachium figurę Matki Boskiej. W bocznych ołtarzach, pochodzących z tego samego czasu i tej samej pracowni Majerskiego, co ołtarz wielki, ustawiono ciekawe barokowe obrazy; Chrystusa Ukrzyżowanego, św. Benedykta, św.Scholastyki oraz przeniesiony od dominikanów obraz Chrystusa Bolesnego. W antependiach ołtarzowych znalazły się sceny z źycia Pana Jezusa , św. Benedykta, św. Antoniego Padewskiego wykonane przez artystę Tenczara. W kaplicy św. Anny zainstalowano nowy ołtarz ozdabiając go pochodzącym z przełomu XVII i XVIII wieku obrazem, na którym widnieje św.Anna Samotrzecia i św.Męczennica / w zwieńczeniu /. Pozostawiono ławę kolatorska z przełomu XVII i XVIII wieku, późnobarokową ambonę oraz XVIII wieczne obrazy 12 apostołów. Po obu stronach prezbiterium zawieszono dwa ciekawe barokowe obrazy przedstawiające fundatora świątyni Franciszka Salezego Potockiego i jego żonę Annę. W opisanym powyżej kształcie przetrwał kościół do chwili obecnej, choć sporo zniszczeń, dzisiaj już naprawionych, przyniosła II wojna światowa. W skarbcu klasztornym znajduje się między innymi piękna późnobarokowa monstrancja z I połowy XVIII wieku stanowiąca dar sufragana przemyskiego Andrzeja Pruskiego oraz dwa kielichy fundowane przez ksienię SS. Benedyktynek Annę Ilniewiczównę w 1777 roku. Ponadto wartościowe są dwa rokokowe relikwiarze monstrancyjne, puszka na komuntkanty z przełomu XVII i XVIII wieku z kamieniami szlachetnymi oraz kilka XVII-wiecznych obrazów, ornatów i dalmatyk. Poza murami klasztoru w narożniku południowo -wschodnim , tuż przy wjeździe na most na Sanie, znajduje się bardzo interesująca figura kamienna przestawiająca św. Jana Nepomucena dłuta jednego z braci Fesingerów. Po drugiej stronie mostu stała niegdyś figura Matki Boskiej - tego samego artysty - obecnie w parku przy zamku. W ostatnich latach siostry benedyktynki wybudowały na placu przed swym kościołem piętrowy budynek dla celów pielgrzymkowych tzw. Dom Dobrego Pasterza.
Źródła tekstu:
1. M.Kaniewski - "Kościoły starego Przemyśla" - Przemyśl 1987.
2. M.Gosztyła, M.Proksa - "Zamki, pałace, klasztory województwa przemyskiego" - Przemyśl 1995.
Opracowanie strony: © P.Jaroszczak - Przemyśl 2000