STRONA GŁÓWNA

Geneza i rozwój herbów i  flag miejskich Przemyśla

Instytut Kresów Wschodnich

im. św. Brunona Bonifacego

ul. Mickiewicza 59

37-700  Przemyśl

Po przedstawieniu Panu Prezydentowi Miasta i Radzie Miejskiej Przemyśla w dniu 28 października 2004 r. preliminariów przemyskiej heraldyki, sfragistyki i weksyologii otrzymaliśmy pismo Pana Prezydenta KWP 0717/123/04 z l grudnia 2004 r. w sprawie przekazania dwóch wzorców flagi miejskiej. Prace podjęliśmy natychmiast ustalając jakie w przeszłości miasto posiadało herby i flagi. O czynnościach w tej sprawie systematycznie informowaliśmy Wydział Kultury Promocji i Współpracy Urzędu Miejskiego. Działalnością tą objęliśmy kwerendy i poszukiwanie zabytków znajdujących się nie tylko w mieście, ale w kraju i za granicą. Rezultaty tych poszukiwań pomimo że nie są one ostateczne pozwalają odpowiedzieć na najważniejsze w tej sprawie pytania;

I.  Odnośnie projektu proponowanego przez Wydział w sprawie flagi można określić, że stanowi on antypolską manifestację antyheraldycznego stalinizmu i ksenofobii rosyjsko - ukraińskiej, która w okresie minionym pozbawiła godło Państwa Polskiego korony będącej wyrazem suwerenności, zlikwidowała wszystkie herby ziemskie i ogołociła herby miejskie z należytych im prawnie godności (przywilejów). Zarówno flaga w pasy, jak i z godłem nie odpowiadają stosowanym w heraldyce polskiej zwyczajom. Dość przypomnieć, że godło Państwa posiada dwa kolory: biały i złoty w postaci korony, szponów i dzioba, a flaga posiada tylko dwie barwy białą i czerwoną. Oba projekty nie odpowiadają temu co się stosuje w heraldyce organów administracji państwowej i samorządowej. Samo godło nie jest herbem pomimo umieszczenia na określonym polu. Przecież każdy Polak wie jak wygląda flaga państwowa czy samorządowa. W przedstawionym wcześniej elaboracie zaprezentowaliśmy flagi 52 miast.

II.  W wyniku przeprowadzonych poszukiwań zdołaliśmy ustalić, że miasto posiadało na         przestrzeni dziejów kilka różnych herbów i flag.

1. Najstarszym herbem był przejęty przez miasto herb jednostki terytorialnej ziemi przemyskiej - orzeł dwugłowy. Było to godło założyciela miasta monarchy lechickiego Przemyśla Lestka (Leszka) od którego miasto przejęło nazwę. Najstarsze zabytki godła orła dwugłowego bez korony oraz nazwy Przemyśl zachowały się na monetach hebrajskich tzw. brakteatach pochodzących z IX w. Zachowały się też w Katedrze Sandomierskiej pochodzącej z XIV w. w zwornikach na sklepieniu i malowidłach na ścianie. Początkowo jak podaje Jan Długosz w bitwie pod Grunwaldem na chorągwi ziemi przemyskiej w 1410 r. był złoty orzeł dwugłowy bez korony na błękitnym polu.

2.Zaniechanie tego herbu miejskiego może się wiązać z rodziną Ostrowskich herbu Rawa, którzy związani są z Przemyślem od XIV w. To w przywileju Władysława Jagiełły z 1389 r. nadających prawa magdeburskie Przemyślowi, występuje jako świadek Krystyn z Ostrowa - Ostrowski (1352-1430), w tym czasie ochmistrz Królowej Jadwigi, bliski współpracownik Króla, Kasztelan Krakowski który wystawił w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. własną chorągiew. To barwy jego herbu i jego godło - niedźwiedź z panną na grzbiecie na czerwonym polu dały początek nowemu herbowi miasta. Od 1498 do 1520 r. Andrzej Ostrowski herbu Rawa zostaje przemyskim wójtem dziedzicznym.

3. Należy podkreślić, że wielkie pieczęcie Rady Miejskiej posiadają godło kroczącego niedźwiedzia od 1471 do 1565 r., od 1556 r. godło zaczyna pojawiać się na tarczy. W sekretnej pieczęci już od 1456 do 1548 r. występuje na tarczy niedźwiedź kroczący z krzyżem maltańskim ćwiekowym. W pieczęciach ławniczych od 1534 do 1773 pojawia się nad kroczącym niedźwiedziem sześciopromienna gwiazda. W pieczęci wójtowskiej z 1591 r. występuje nad tarczą z niedźwiedziem korona i napis miasto królewskie Przemyśl.

4. Najstarsze wzmianki o chorągwi miejskiej oddziału zbrojnych pochodzą z 1565 i dotyczą bojowego proporca. Więcej informacji zachowało się o chorągwiach cechowych. W świetle lustracji stanu uzbrojenia miasta z 1626 r. chorągwie posiadały baszta szewska, piwowarska, piekarska i rymarska. Po odniesionym w 1648 r. zwycięstwie nad Kozakami kuśnierze zapisali, “że ich chorągiew nie tylko dla honoru, Boga i Najświętszej Marii Panny, ale i przeciw każdemu nieprzyjacielowi Rzeczypospolitej zwykła w każdej okazji przodować". Chorągwie cechowe zawierały herb miasta, z wizerunkami świętych i przedmiotów (narzędzi) zawodowych. Każdy cech posiadał własny herb na tarczy godło miasta niedźwiedź czarny z krzyżem złotym, atrybuty zawodu (np. u rzeźników dwa topory, związane heraldyczną wstęgą, czarno czerwoną, na czerwonym polu nad tarczą korona, po bokach palmy).

5. Po upadku cesarstwa bizantyjskiego uległy zmianie herby: zloty orzeł dwugłowy otrzymał koronę złotą i zamianę pola na czerwone. Niedźwiedź uzyskał barwę czarną, krzyż względnie gwiazdę barwy złota, a pole stało się niebieskie. Barwy flagi były czarna i czerwona.

6. Po dokonaniu zaboru Państwa Polskiego przez Austrię w 1772 r., miasto zostało sprzedane w 1778 r, hrabiemu Ignacemu Cetnerowi herbu Przerowa (1728-1800) wojewodzie bełzkiemu, cesarskiemu radcy tajnemu i marszałkowi korony Galicji i Lodomerii w 1783. Utraciło wszystkie dotychczasowe przywileje i stało się w własnością prywatną. W związku tym uległ zmianie herb, który posiadał w polu czerwonym proporzec złoty przewinięty na takiejże włóczni w skos, złamany. W związku z tym 26 marca 1779 r. Rada Miejska podjęła uchwałę wykonania nowej chorągwi: “dawniej radziliśmy aby chorągiew magistracką sprawić, której tu w Przemyślu nie mamy". Nie wiemy jaki miała ona wygląd. Natomiast dworscy Kozacy zamieszkali w Nehrybce używali na lancach proporców o barach żółto - czerwonych.

7. Sytuacja uległa radykalnej zmianie 30 maja 1789 r., kiedy Cesarz Józef II przywrócił prawa miejskie i zmienił herb. Godłem został czarny niedźwiedź z sześciopromienną złotą gwiazdą zamiast krzyża na błękitnym polu. Nad tarczą Królewska Korona i przywilej używania tytułu “ Królewskie Wolne Miasto".

8. Ta sytuacja przetrwała do 1930 r., kiedy zmieniono sześciopromienną gwiazdę na krzyż kawalerski. W czasie II wojny światowej pod okupacją rosyjską w latach 1939-1941 uległy likwidacji herb i flagi. Nie uległ likwidacji herb w okresie okupacji niemieckiej i w okresie powojennym do 1950 r. Od 1951 do 1978 ponownie uległy likwidacji herb i flagi, dopiero w 1979 pozwolono na powrót herbu, ale pozbawiono go wszystkich integralnie z nim związanych przywilejów jak korona nad tarczą, tytuł “ Królewskie Wolne Miasto". Dopiero w 1991 r. doszło do przywrócenia dawnego herbu jednak z pewnymi zmianami będącymi kompromisem między stalinowskimi antyheraldykami a patriotami polskimi.

9. Związku powrotem  Polski  do cywilizacji zachodniej powinno się wrócić do pierwszych herbów na jednej tarczy, o dwu polach pionowych. Z prawej heraldycznej strony (od patrzącego lewej) złotego orła dwugłowego z koroną na czerwonym polu i lewej strony heraldycznej (prawej od patrzącego) czarnego kroczącego niedźwiedzia ze złotym krzyżem kawalerskim nad grzbietem na błękitnym polu. Nad tarczą powinna być umieszczona złota polska korona zamknięta, pod tarczą wstęga z napisem (od lewej strony do prawej) "libera Regia Civitas".

c) Flaga urzędowa miasta wina składać się z czterech pasów poziomych złotego, czerwonego, czarnego i błękitnego. Na środku tej flagi należy umieścić herb na jednej tarczy dwa pola, w pionie na jednym dwugłowy orzeł w koronie na czerwonym tle, na drugim czarny niedźwiedź ze złotym krzyżem kawalerskim nad grzbietem na błękitnym tle. Nad tarczą polska złota zamknięta korona królewska, pod tarczą złota wstęga z napisem: libera Regia Civitas" od lewej do prawej strony.

                                                                                    Leszek Marian Włodek

Herb Miasta Przemyśla

Flaga miasta Przemyśla

Urzędowa Flaga Miasta Przemyśla

Autorzy projektów:

Marian Jerzy Fida, Jan Jawornicki, Rafał Oleszek, Maria Osiadacz, Leszek Marian Włodek