Nacjonaliści ukraińscy dokonali masowej eksterminacji ludności polskiej
zamieszkującej Kresy Wschodnie Rzeczypospolitej, które znalazły się pod okupacją
sowiecką i niemiecką. Do pojedynczych napadów oraz rzezi na masową skalę doszło
w kilku tysiącach miejscowości. Zginęło tam, według różnych szacunków, od 100
tys. do 200 tys. osób.
Korzystając z zachowanych relacji świadków, w
„Kresowej księdze sprawiedliwych 1939–1945” odnotowano wydarzenia w 500
miejscowościach (na terenie województw: wołyńskiego, poleskiego, tarnopolskiego,
lwowskiego, stanisławowskiego, rzeszowskiego i lubelskiego). Część skazanych na
zagładę polskich mieszkańców tych ziem otrzymała pomoc humanitarną ze strony
ukraińskich sąsiadów, zazwyczaj członków rodzin mieszanych, krewnych lub
przyjaciół, czasem nieznajomych, kierujących się chrześcijańską miłością
bliźniego, w sporadycznych przypadkach... także ze strony samych
katów.
Zachowani we wdzięcznej pamięci ocalonych Ukraińcy – główni
bohaterowie tej książki (ponad 1300 osób, niestety, częstokroć anonimowych)
zasłużyli na zaszczytne miano „sprawiedliwych” i na publiczne uhonorowanie,
ponieważ z narażeniem życia, indywidualnie, a nawet całymi rodzinami,
przeciwstawili się czynnie ludobójstwu. Ostrzegali przed napadem, udzielali
schronienia, wskazywali drogi ucieczki, zaopatrywali w żywność i ubranie,
przewozili w bezpieczne miejsce, do lekarza czy szpitala, przyjmowali pod
opiekę, a nierzadko na długoletnie wychowanie sieroty po zamordowanych,
odmawiali wykonania rozkazu zabicia członka własnej rodziny – np. żony lub męża
– narodowości polskiej. Dzięki aktom solidarności i miłosierdzia ocalały zarówno
pojedyncze osoby, jak i całe wsie (łącznie ponad 2,5 tysiąca osób). Kilkuset
takich Ukraińców wykonawcy akcji antypolskiej ukarali śmiercią, uważając
udzielanie pomocy „Lachom” za zdradę ukraińskich ideałów
narodowych.
Kresowa księga sprawiedliwych 1939–1945
O
Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA. Opracował
Romuald Niedzielko, Warszawa 2007, 223 s., (seria: „Studia i materiały”, t.
12)