Andrzej Leszek Szcześniak

Fragment książki "Historia 1815-1939" - Warszawa 1997.

Rozwój badań naukowych. Rozwijające się państwo musi posiadać odpowiedni potencjał naukowy, niezbędny do unowocześniania przemysłu i rozwoju wszelkich dziedzin życia. Polska w tej dziedzinie znajdowała się w szczególnej sytuacji. Z jednej strony, w okresie zaborów, brak było opieki własnego państwa nad badaniami naukowymi co jest niezbędnym warunkiem postępu; z drugiej natomiast, wielu wybitnych Polaków odnosiło sukcesy naukowe w kraju i na obczyźnie, a gdy powstawało własne państwo, wracali, aby pracować dla jego rozwoju. Do takich należeli m.in. Maria Skłodowska-Curie, Gabriel Narutowicz, Ignacy Mościcki i wielu innych wybitnych nauowców. W Odrodzonej Polsce pracami badawczymi zajmowały się wyższe uczelnie, które wspierane były przez towarzystwa naukowe powstałe wcześniej, takie jak Polska Akademia Umiejętności, Akademia Nauk Technicznych, Towarzystwo Naukowe we Lwowie i Kasa im. Mianowskiego. Towarzystwa te wydawały liczne publikacje i prowadziły badania naukowe przeważnie o charakterze praktycznym. Wspierały je w tym towarzystwa utworzone w okresie międzywojennym, takie jak: Towarzystwo Polityki Społecznej, Towarzystwo Naukowe KUL, Polskie Towarzystwo Historyczne. Pracę towarzystw uzupełniały instytuty naukowo-badawcze, np.: Państwowy Instytut Eksportowy, Państwowy Instytut Gospodarstwa Wiejskiego, Instytut Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen, Instytut Radiotechniki i Instytut Radowy. Ogromną rolę odegrała też otwarta w 1928 r. Biblioteka Narodowa w Warszawie. W celu finansowego wsparcia działalności naukowej i artystycznej powołano państwowy Fundusz Kultury Narodowej. Przyznawał on stypendia wybitnym twórcom, dofinansowywał wydawnictwa naukowe i prace badawcze. W 1931 r. powstał Komitet Porozumiewawczy towarzystw naukowych dla stworzenia warunków kontynuacji badań naukowych w warunkach kryzysowych.

Światowy poziom nauki polskiej. Pod patronatem państwa i dzięki aktywności społecznej rozwijały się badania naukowe w różnych dziedzinach. Dzięki tym badaniom Polska osiągnęła poziom światowy, a wielu polskich uczonych należało do ścisłej czołówki światowej. Słynna była w świecie polska szkoła matematyczna (Stefan Banach, Wacław Sierpiński, Hugo Steinhaus, Alfred Tarski, Zygmunt Janiszewski), a na osiągnięciach polskich socjologów wzorowali się Amerykanie, tworząc u siebie podstawy socjologii. Do wybitnych polskich socjologów należeli: Stefan Czarnowski, Florian Znaniecki i Ludwik Krzywicki. Podobnie wysoki poziom osiągnięto w dziedzinie filozofii: Roman Ingarden, ks. Konstanty Michalski, Władysław Tatarkiewicz, Kazimierz Twardowski, oraz logiki: Kazimierz Ajdukiewicz, Leon Chwistek, Tadeusz Kotarbiński. Kierowany przez Stefana Pieńkowskiego Zakład Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego należał do przodujących ośrodków badań fizycznych w Europie. W dziedzinie fizyki wyróżniali się ponadto Czesław Biało-brzeski, Wojciech Rubinowicz, Andrzej Sołtan i Mieczysław Wolfke. Podobną rolę pełnił Zakład Chemii Fizycznej UW, kierowany przez Wojciecha Świętosławskiego, a prace Leona Marchlewskiego były pionierskie. Badaniami w zakresie konstrukcji stalowych wyróżniali się Stefan Bryła z Politechniki Lwowskiej (pierwszy na świecie most spawany) oraz Czesław Witoszyński i Stefan Zwierzchowski. W naukach ekonomicznych wybitne osiągnięcia mieli: Stanisław Grabski, Adam Krzyżanowski, Edward Lipiński, Władysław Zawadzki i Edward Taylor. Dużymi osiągnięciami poszczycić się mogła również polska humanistyka. Historycy i archeologowie podważali nacjonalistyczne teorie niemieckie na temat pochodzenia Słowian (np. Józef Kostrzewski) i powstania państwa polskiego. W dziedzinie historii czołowe miejsca zajmowali: Wacław Tokarz, Marian Kukiel, Bronisław Gembarzewski, Szymon Askenazy, Oswald Balcer, Stanisław Kutrzeba, Józef Feldman, Marceli Handelsman, Kazimierz Tymieniecki i inni. Do wybitnych twórców w zakresie historii kultury należeli: Aleksander Bruckner (odnalazł „Kazania Świętokrzyskie"), Stanisław Bystroń i Stanisław Estreicher; w historii literatury: Ignacy Chrzanowski i Juliusz Kleiner. Na szczególną uwagę zasługuje Władysław Konopczyński, inicjator m.in, „Polskiego Słownika Biograficznego". W dziedzinie prawa znaczny rozgłos uzyskali: Kazimierz W. Kumaniecki, Leon Petraźycki, Władysław L. Jaworski.

Osiągnięcia techniki polskiej. Sporymi stosunkowo sukcesami mogła się poszczycić również polska technika. W II Rzeczypospolitej rozwinęło się wiele Jej dziedzin, mimo iż wymagało to dużych inwestycji, przekraczających często możliwości kraju. Poważne osiągnięcia można było odnotować w kolejnictwie. Po usunięciu ogromnych zniszczeń przystąpiono do modernizacji transportu kolejowego i budowy linii łączących miasta położone na obszarze trzech byłych zaborów (np. Warszawa-Poznań, Warszawa-Kraków). Wybudowano też wielką magistralę węglową Śląsk-Gdynia. Szczególny nacisk położono na rozbudowę linii kolejowych w trakcie budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego. Zelektryfikowany został węzeł warszawski, a na długich trasach wprowadzono szybkie pociągi ekspresowe tzw. torpedy i luxtorpedy. Koleje polskie słynęły w Europie z punktualności. Twierdzono żartobliwie, że według kursowania pociągów polskich można regulować zegarki. Znaczne sukcesy odniesiono w dziedzinie radiofonii. Już w 1922 r. wybudowano na Bemowie (dziś dzielnica Warszawy) radiostację transatlantycką o wielkiej mocy, do utrzymywania łączności ze statkami na dalekich morzach. Prowadzono również doświadczenia z krajowymi stacjami nadawczymi. Dzięki temu w 1926 r. rozpoczęła nadawanie stałych audycji radiostacja warszawska, a w 1930 r. działało już w Polsce 11 radiostacji - liczba abonentów radiowych wzrosła z 48 tys. w 1926 r. do około miliona w 1939 r. Rozpoczęto również próby z zastosowaniem telewizji, które przerwane zostały wybuchem wojny. Przy milionie zarejestrowanych odbiorników, liczba słuchaczy wynosiła kilka milionów. Stwarzało to możliwości wprowadzenia nowych form kształcenia, informowania społeczeństwa i podnoszenia jego kultury. Systematycznie rozbudowywano Gdynię, która już w roku 1933 stała się największym portem na Bałtyku i z roku na rok jej ranga wzrastała. Była ona też jednym z najnowocześniejszych portów. Przed samą wojną rozpoczęto też w Polsce budowę pierwszych statków dalekomorskich. W trzy lata po powstaniu pierwszej lotniczej linii pasażerskiej na świecie utworzono w Polsce regularną linię lotniczą między Warszawą a Gdańskiem (1922), a w krótkim czasie uruchomiono połączenia z innymi miastami w kraju i za granicą. W 1929 r. powstało przedsiębiorstwo „LOT". Jednocześnie polscy konstruktorzy stworzyli wiele udanych konstrukcji lotniczych. Sam Wojciech Rogalski ma na swoim koncie 21 egzemplarzy, a sportowe samoloty z serii RWD odnosiły zwycięstwa na międzynarodowych zawodach lotniczych. W 1932 r. dwaj polscy piloci Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura na samolocie RWD-6 zwyciężyli w międzynarodowym challange'u. W 1933 r. Stanisław Skarżyński na RWD-5 przeleciał samotnie przez południowy Atlantyk, a w 1934 r. polscy piloci Jerzy Bajan i G. Pokrzywka znów wygrali międzynarodowe zawody na RWD-9. Polscy inżynierowie i technicy skonstruowali i rozpoczęli seryjną produkcję doskonałego średniego bombowca „Łoś" i myśliwca PZL-P-24. Były to samoloty o doskonałych walorach technicznych. Na wystawie w Belgradzie „Łoś" wygrał konkurencję z samolotami wielu renomowanych firm zagranicznych i dobrze spisywał się we wrześniu 1939 r. Rozpoczęto również produkcję samolotów pasażerskich opracowanych przez polskich konstruktorów pod przewodnictwem Jerzego Rudlickiego. Ten sam Rudlicki udoskonalił później wyrzutnie bombowe Władysława Świąteckiego, które powszechnie stosowano w samolotach brytyjskich i amerykańskich Superfortecach B-17. Polskim wynalazkiem wojskowym był także karabin przeciwpancerny. Na jego konstrukcji oparte były w czasie II wojny światowej radzieckie rusznice przeciwpancerne. W Polsce produkowano przed wojną także prototypy pływających czołgów i dział samobieżnych (Ursus). Różycki - także sławny Polak - wynalazł przed wojną silnik beztłokowy (spalinowy) opatentowany w międzynarodowym biurze patentów. Po II wojnie światowej, gdy wygasły prawa patentowe, a żadna z polskich wytworni nie zainteresowała się tym wynalazkiem, zachodnioniemiecka fabryka wypuściła próbną serię samochodów zaopatrzonych w ten silnik. Nazwano go silnikiem Wankla.

Kontr-Enigma-osiągnięcie bez precedensu. Do osiągnięć polskiej techniki o zupełnie wyjątkowym znaczeniu należy skonstruowanie przez zespół: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski, urządzenia do deszyfrażu (odczytywania) niemieckich szyfrów wojskowych kodowanych przez maszynę o nazwie Enigma. Niemcy byli tak pewni swojego wynalazku, że stosowali go podczas II wojny światowej i udostępnili go swoim sojusznikom Japończykom. Polacy przed samą wojną przekazali Francuzom i Anglikom dwa egzemplarze wyprodukowanej w Polsce kontr-Enigmy, a ci z kolei przekazali tę tajemnicę Amerykanom. Przez cały czas trwania wojny alianci swobodnie odczytywali zaszyfrowane rozkazy niemieckie i japońskie. O tym, jak wielkie znaczenie przywiązywano do posiadania kontr-Enigmy może świadczyć następujący fakt. W 1940 r., w czasie bitwy o Anglię, wywiad doniósł Churchillowi, że rozszyfrowano rozkaz Goeringa, aby niemiecka flota powietrzna starła z ziemi angielskie miasto Coventry. Gdyby Anglicy nie dopuścili do tego, wyszłoby na jaw, że znają niemieckie szyfry i Niemcy zmieniliby je. Churchill wolał więc poświęcić Coventry, niż stracić kontr-Enigmę!