POPRZEDNIA STRONA

ENGLISH VERSION

Brygada Karpacka w Palestynie

Jak już wspomniano pierwsze obozowisko brygady w Palestynie znajdowało się pod niewielkim osiedlem Samakh nad Jeziorem Tyberiadzkim (biblijne Jezioro Genezaret nad którego brzegiem nauczał Jezus Chrystus). Przyjęto tutaj jeszcze niewielkie uzupełnienia , nadchodzące przez Jugosławię oraz Turcję  do portu w Haifie i w dniach 2 do 7 lipca 1940 roku przemieszczono się do obozu wojskowego   w Latrun - słynącego ruinami zamku krzyżowców i klasztorem francuskich trapistów -  położonego na wzgórzu w pobliżu Emmaus, w połowie drogi między Jerozolimą a Tel-Avivem. 

Obóz w Latrun - w głębi słynny klasztor.

Brygada polska została na Ziemi Świętej włączona do stanu grupy wojsk Palestyny, Transjordanii i Cypru, którą dowodził Szkot generał A.R.Godwin-Austeen, kwaterujący ze swym sztabem w Jerozolimie. Dowództwo brygady podjęło niezbędne prace  związane z koniecznością wymiany sprzętu z francuskiego na brytyjski i  przystosowaniem organizacji  do wzorów brytyjskich. Zmiany te związane były także z tym ,że jakkolwiek początkowo planowano użycie brygady w terenie górskim - stąd duża liczba zwierząt jucznych -  tak obecnie zanosiło się raczej na jej użycie w działaniach na pustyni.  Wnioski w tej sprawie dowódca brygady przedłożył Brytyjczykom już 20 lipca 1940 roku , przy czym   zatwierdzenie ich nastąpiło 5 września 1940 roku. Nowy skład organizacyjny brygady wyglądał następująco:

- dowództwo brygady

- 2 pułki piechoty po 2 baony każdy

- dyon artylerii składający się z 3 baterii , po 4 działa w każdej

- dyon kawalerii składający się z 3 szwadronów

- kompania łączności, kompania saperów oraz pododziały przeciwpancerne

- oddział sanitarny z półkolumną samochodów sanitarnych

- 3 kolumny samochodów ciężarowych

W sumie stan brygady miał wynosić 294 oficerów i 5905 szeregowych , razem 6199 żołnierzy co było liczbą o 849 żołnierzy mniejszą w stosunku do stanu ustalonego dla  brygady w okresie syryjskim. Jednak nowa organizacja brygady tylko w nieznacznym stopniu mogła być wprowadzona w życie , przede wszystkim z powodu braku wyposażenia. Niedostatek wyposażenia w zasobach brytyjskich był w tym czasie tak duży, że dowódca Sił Środkowego Wschodu prosił 28 lipca 1940 roku dowódcę brygady o wydanie 21 działek przeciwpancernych przywiezionych przez nią z Syrii. W okresie pobytu w Latrun brygada pozostała w dotychczasowym składzie organizacyjnym i z przywiezionym wyposażeniem francuskim. Dopiero pod koniec września 1940 roku otrzymała ekwipunek i karabiny angielskie. Drugą przyczyną uniemożliwiającą wprowadzenie w pełni nowej organizacji była zbyt mała ilość podoficerów i żołnierzy do wypełnienia stanu brygady.  Rozkazem polskiego dowódcy utworzono 7 lipca Ośrodek Zapasowy brygady z miejscem postoju w Latrun ,któremu podlegała stacja zborna w Hajfie. Jednym z jego zadań była organizacja uzupełnień oraz wcielanie  i szkolenie , oraz prowadzenie ewidencji wszystkich żołnierzy. Po krótkotrwałej , w początkach lipca ,  przerwie w ewakuacji z Bałkanów nastąpił dalszy napływ żołnierzy kierowanych do Palestyny prawie wyłącznie przez Turcję. W wyniku dopływu nowych sił nastąpiło zwiększenie stanów brygady, tak że w chwili wyjazdu z Palestyny do Egiptu liczyła ona 4568 żołnierzy w tym 311 oficerów.

Brygada Karpacka w Egipcie

Sprawa użycia brygady do działań w Egipcie powstała wkrótce po jej przybyciu do Palestyny i  wynikała z położenia , jakie powstało wówczas w Afryce Północnej. Po przystąpieniu Włoch do wojny ( 10 czerwca 1940) zarysowało się poważne zagrożenie obszaru Kanału Suezkiego ,nie tylko od południa , ze strony opanowanej przez Włochów Etiopii i Erytrei, ale przede wszystkim od zachodu od strony Libii. Po kapitualacji Francji Włosi uzyskali możność nie tylko poważnego wzmocnienia swych sił w Libii , ale także całkowitą swobodę działania przeciwko siłom brytyjskim w Egipcie.  Dowódca wojsk brytyjskich na Środkowym Wschodzie generał Archibald Wavell , w dniu wypowiedzenia wojny przez Włochy , miał pod swoimi rozkazami 36 000 żołnierzy w Egipcie , 27 500 w Palestynie , 20 000 w Sudanie, Kenii i w Adenie oraz 1500 w Somali brytyjskim . Przeciwko tym tak słabym siłom włoski marszałek Italo Balbo wprowadzał z Libii na Egipt około 250 000 ludzi w ramach 5 i 10 armii ,zaś książe d'Aosta dowodzący w tzw. Włoskiej Afryce Wschodniej obejmującej Etiopię, Erytreę i Somali włoskie miał do dyspozycji prawie 300 000 żołnierzy. Nie mówiąc o przewadze liczebnej były to związki , w przeciwieństwie do Brytyjczyków, pełne etatowo, całkowicie wyszkolone i dobrze zaopatrzone. Mimo tego od pierwszych dni wojny większą aktywność wykazali - teoretycznie słabsi -   Brytyjczycy . W ciągu pierwszych trzech miesięcy wojny w starciach granicznych zadali oni Włochom straty przekraczające 3500 zabitych, rannych i jeńców, sami tracąc 150 żołnierzy . 13 września 1940 roku  marszałek Rodolpho Graziani będący następcą marszałka Balbo, który zginął 28 czerwca zestrzelony nad Tobrukiem , rzucił 10 armię włoską do ponownego natarcia na Egipt. W wyniku tego zajął on opuszczoną bez walki miejscowość nadmorską Sidi Barrani i zatrzymał się przed Mersa Matruh, miasteczkiem położonym w przeszło dwustu kilometrach na wschód od granicy. Brygada polska przeszła tymczasem w dniach 1 do 7 padziernika 1940 roku transportami kolejowymi, samochodowymi, i częściowo morskimi pod egipską Aleksandrię i rozmieściła się w odległości około 12 kilometrów  na zachód od tego miasta w rejonie porzuconego przez mieszkańców osiedla Dikheila, obsadzając pas wybrzeża długości około dziesięciu kilometrów. Brygada podlegała   teraz bezpośrednio dowódcy 6 dywizji australijskiej , na szczeblu zaś wyższym generałowi H.M.Wilsonowi, dowódcy wojsk brytyjskich w Egipcie. Powierzoną brygadzie pozycję obronną jej dowódca podzielił na dwa odcinki: północny , nadmorski piaszczysty, obsadzony został przez 2 Pułk Strzelców Karpackich, - i południowy , skalisty, przy jeziorze Maryut i na drodze do Kairu , został obsadzony przez 1 Pułk Strzelców Karpackich. Rozbudowa pozycji wymagała wykonania przede wszystkim stanowisk i przeszkód przeciwpancernych, założenia przszkód z drutu kolczastego, budowy stanowisk dla ciężkiej broni piechoty,wykopania sieci rowów dobiegowych, maskowania umocnień i szeregu innych przygotowań. Działania te prowadzone były pod częstym zagrożeniem lotniczym, gdyż nocne naloty lotnictwa włoskiego w okresach nocy księżycowych ( do 20 nocy w miesiącu) były niemal stałym zjawiskiem. Głównym celem tych nalotów był port aleksandryjski stanowiący bazę floty brytyjskiej wschodniego basenu Morza Śródziemnego.  Wśród ludności cywilnej Aleksandrii panował nastrój niepewności i napięcia potęgowanego włoskimi nalotami lotniczymi. Wówczas to miejscowa prasa zamieszczała na pierwszych stronach uspokajające tytuły: "Aleksandrii bronią Polacy - nie ma powodów do paniki

Nocne bombardowanie Aleksandrii.

Żołnierze Brygady Karpackiej na stanowiskach obronnych w rejonie Dikheila pod Aleksandrią w 1941 r.

Fragment szlaku bojowego Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich.

Wkrótce po przybyciu brygady do Egiptu powstała konieczność jej ponownego zreorganizowania w kierunku przystosowania do organizacji brytyjskiej i uczynienia jej zdolną do działań w nowych warunkach. Wynikało to między innymi z dużej ilości zwierząt, co utrudniało wykonywanie zadań wymagających szybkiego przemieszczania się jednostki  , brakiem środków przewozowych i wyposażenia w sprzęt - zwłaszcza pancerny. Jednak w praktyce przejście na nową organizację przeciągnęło się do końca 1940 roku. Tymczasem w Afryce poza Egiptem Wlosi zagarnęli całe Somali brytyjskie wkraczając też do Kenii i Sudanu. Lotnictwo nieprzyjacielskie nieustannie bombardowało Aleksandrię i jej przedpola , rejon Kanału Sueskiego i obozy wojskowe w okolicach Kairu. W tych też nalotach brygada polska poniosła swe pierwsze straty.

Artyleria Brygady na przedpolu Aleksandrii.

Mimo ogólnie trudnej sytuacji gen. Wilson wykonując rozkazy gen. Wavella podjął 9 grudnia 1940 roku kontrofensywę (o kryptonimie "Compas"), której celem było zlikwidowanie groźby utraty delty Nilu i odbiwszy 11 grudnia Sidi Barrani maszerował dalej na zachód . Idące dalej oddziały w ciągu dwóch miesięcy zajęły Bardię , Tobruk, Ghazalę, Dernę, Barce, stolice Cyrenajki Benghazi  i na koniec El-Agheila na granicy Trypolitanii. W wyniku tego od 7 grudnia 1940 roku do 7 lutego 1941 roku rozbita została cała armia włoska licząca prawie 10 dywizji a łupem zwyciężców padło 130 000 jeńców , 400 czołgów, 1240 dział kosztem 500 zabitych , 1373 rannych i 55 zaginionych. Brygada polska nie brała udziału w tej błyskotliwie rozegranej kampanii , na co nie pozwalał przede wszystkim brak sprzętu motorowego koniecznego do działań zaczepnych.

W Egipcie : szwadron Pułku Ułanów Karpackich , czyli ostatnia kawaleria konna Polskich Sił Zbrojnych.

Od 13 grudnia 1940 roku dozorowała ona obozy jenieckie i strzegła magazynów oraz lotnisk na trasie od Aleksandrii do Tobruku. Zostały tymczasem uwieńczone powodzeniem, choć na razie teoretycznym , zabiegi generała  Kopańskiego i jego sztabu na rzecz przekształcenia brygady w jednostkę całkowicie zmotoryzowaną. Po aprobacie wyższego dowództwa brytyjskiego ,  generał Kopański  wydał 12 stycznia 1941 roku  rozkaz organizacyjny. Jednostka polska uzyskiwała status tak zwanej wzmocnionej brygady jako Polish Independent Brigade Group z nazwą polską Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich (SBSK) . Stan etatowy obejmował 5674 ludzi w tym 348 oficerów . Organizację stanowiły między innymi : dowództwo z sądem polowym ; kompania żandarmerii; trzy bataliony strzelców , każdy złożony z czterech kompanii strzeleckich i kompanii dowodzenia , w której skład wchodziły min. pluton łączności, pluton minerski, pluton zwiadowczy na lekkich wozach gąsienicowych zwanych 'carrierami'; batalion ciężkich karabinów maszynowych ; pułk artylerii lekkiej (3 dywizjony po dwie baterie ); Karpacki Pułk Ułanów złożony z trzech szwadronów liniowych i szwadronu dowodzenia; oddział łączności, dwie kompanie przeciwpancerne; kompania saperów;dwie kompanie służby zdrowia  i lekki szpital polowy; kompania transportowa; kompania  zaopatrywania i warsztatowo naprawcza. Etatowe wyposażenie w pojazdy mechaniczne : 893 samochody różnego przeznaczenia , 106 wozów gąsienicowch, 217 motocykli. Przekształcanie struktury odbywało się jednak bardzo powoli głównie ze względu na to, że sprzęt mechaniczny był w tym czasie niemal w całości kierowany do oddziałów już zaangażowanych bezpośrednio na froncie. W tym czasie stan faktyczny brygady wynosił 359 oficerów i 4573 podoficerów i szeregowców, zaś najgorzej wyglądało jej zmotoryzowanie -  na jej stanie figurowało tylko 37 samochodów i 54 motocykle.

SBSK - struktura organizacyjna (wg. wzorów brytyjskich). Najbardziej znamienną cechą nowej organizacji brygady było przejście z tradycyjnej organizacji pułkowej (dwa)  na angielską organizację batalionową (trzy) oraz zmotoryzowanie brygady czyli przejście z zaprzęgu konnego na mechaniczny ( co jednak w praktyce odbiegało od ustalonych ram) .

W tym samym czasie ,bo już od 28 października 1940 roku, toczyła się wojna włosko-grecka rozpoczęta napadem włoskim wykonanym z obszaru już wcześniej zagrabionej Albanii. Od samego początku wojska włoskie , bardzo silne liczebnie , ale źle wyszkolone i wyekwipowane do wojny w górach porą nastającej tam właśnie zimy, bez ducha bojowego,  ulegały bitnym dywizjom greckim. Ponadto zdecydowanie źle zaczynało się powodzić Włochom również w Afryce Wschodniej . Dlatego też Hitler miał wkrótce podjąć decyzję o niemieckiej interwencji na Bałkanach i w Afryce. Wiosną 1941 roku władze brytyjskie zdecydowały się na utworzenie  100-tysięcznego Korpusu Ekspedycyjnego aby  wesprzeć Greków kosztem sił walczących aktualnie zwycięsko w Afryce Pólnocnej. W Cyrenajce pozostawiono jedynie 9 dywizję australijską i niepełną angielską 2 dywizję. Do składu  Korpusu Ekspedycyjnego przeznaczono też brygadę polską, którą przed tym próbowano podzielić i częściami włączyć do różnych związków brytyjskich . Kategoryczny sprzeciw jej dowódcy zapobiegł realizacji tego niefortunnego pomysłu. Już 9 marca 1941 roku w brytyjskim dowództwie bliskowschodnim zdecydowano koncentrację pod Aleksandrią całości oddziałów brygady. 28 marca rozpoczęła się ponowna reorganizacja pod kątem przystosowania jednostki do walki w górach. Do brygady powróciło kilkaset koni i mułów dla których oporządzania rozwiązano po jednej kompanii w każdym batalionie piechoty. Tak więc nadając jednostce organizację górską niemal powracano do  stanu jaki miał miejsce jeszcze w Syrii .  9 kwietnia w porcie w Aleksandrii zokrętowano sprzęt artylerii brygady i jej rzut kwaterunkowy. Załadowany statek odszedł na redę ,gdzie formowano konwój do Grecji. Jeszcze statek stał na kotwicy ,kiedy nadszedł rozkaz odwoławczy . Odejście konwoju wstrzymano, zaś cała brygada polska otrzymała rozkaz powrotu do jej miejsca koncentracji. Powodem tak nagłej zmiany decyzji było to ,że od późnych godzin nocnych 5 kwietnia 1941 roku rozwijała się niemiecko-włoska inwazja Jugosławii, a od 6 kwietnia trwał najazd niemiecki na Grecję. Równocześnie widmo krachu generalnego stanęło przed oczami dowódców brytyjskich w dopiero co zdobytej Cyrenajce.

Rommel (który uzyskał miano "lisa pustyni" ) w kwaterze XXI włoskiego Korpusu Armijnego.

W związku z decyzją Hitlera, podjętą 3 lutego 1941 roku w czasie narady w Berchtesgaden, o udzieleniu pomocy włoskiemu sojusznikowi, 12 lutego 1941 roku wylądował w Trypolisie generał Erwin Rommel ze swoim sztabem. Stał on na czele niemieckiego korpusu ekspedycyjnego nazwanego Deutsche Afrika Korps. Elementy jego wielkich jednostek , mianowicie 5 Dywizji Grenadierów Pancernych i 15 Dywizji Pancernej od 14 lutego wyładowywały się w Libii. W tym czasie na lotniska sycylijskie przerzucono samoloty X korpusu Luftwaffe z Norwegii. Rommel uderzył 24 marca pod El Agheila mając, obok własnego korpusu , pod swymi rozkazami dwie wyborowe dywizje włoskie : zmotoryzowaną 'Trento' i pancerną  'Ariete'. W ciągu dwóch tygodni rozbił brytyjską obronę w Cyrenajce i 7 kwietnia 1940 roku zajął Dernę. 12 kwietnia oddziały niemieckie wpadły do Bardii , osiągając niemal granicę egipską, zaś wkrótce po tym zajęły położoną już w Egipcie miejscowość Sollum.

Niemiecko-włoska kolumna pancerno-zmotoryzowana w pościgu za wycofującymi się w kierunku Tobruku i Egiptu wojskami brytyjskimi.

W wyniku tego Tobruk został całkowicie otoczony już 11 kwietnia 1941 roku ,wraz z z 9 dywizją australijską generała Morsheada , kilkoma pułkami artylerii i niepełną brygadą czołgów. Tymczasem brygada polska została przemieszczona z powrotem do znanych już rejonów pod Dikheila na zachód od Aleksandrii , zaś 25 maja 1941 roku przeszła transportami kolejowymi i samochodowymi do odległego o 300 km. od Aleksandrii fortu pustynnego Mersa Matruh i przystąpiła do rozbudowy południowo-wschodniego odcinka obrony.

Brygada Karpacka w Mersa Matruh

Umacniany od dawna rejon Mersa Matruh stanowił w planie obrony Egiptu jeden z ważniejszych ośrodków. Znaczenie jego polegało na tym ,że oprócz bitej drogi dochodziła doń także linia kolejowa z Aleksandrii i znajdował się tutaj  port . Wskutek tego Mersa Matruh stał się nie tylko głównym ośrodkiem zaopatrywania frontu libijskiego , ale i pierwszym obozem warownym , do którego w razie natarcia przeciwnika miały napłynąć oddziały oddziały stojące na pustyni i który zatrzymałby ewentualne działania zaczepne nieprzyjaciela. W chwili przybycia SBSK znajdowała się w Mersa Matruh jedna z brygad 1 dywizji południowo-afrykańskiej , której dowódca gen. G.E.Brink był także dowódcą obozu warownego. Bezpośrednia obrona Mersa Matruh podzielona była na pięć odcinków , z których trzy obsadzali Południowo-Afrykańczycy, zaś dwa wschodnie przydzielono Brygadzie Karpackiej. Na powierzonym SBSK odcinku obronnym o szerokości około 9 kilometrów skupiono około 30 ręcznych karabinów maszynowych, 38 ciężkich, 4 baterie artylerii, 50 dział przeciwpancernych. W czasie 5 tygodniowego pobytu w Mersa Matruh jej oddziały prowadziły mocno wyczerpujące o tej porze roku prace, nad rozbudową umocnień na zajmowanych odcinkach , prowadząc zarazem szkolenie i pełniąc służbę ubezpieczającą na przedpolu i służbę wartowniczą w porcie i przy składach i magazynach. Rejon ten stanowił czołową strefę obrony frontu libijskiego , dlatego był przedmiotem niemal ciągłych bombardowań lotniczych , przeważnie nocnych, szczególnie silnych w okresie od 9 do 18 czerwca 1941 roku. Pociągnęły one nieznaczne straty  w brygadzie , zaś 16 czerwca brygada straciła pierwszych jeńców ze służby transportowej obsługującej oddziały brytyjskie w czasie ich nieudanej akcji zaczepnej na Halfayę w dniach 15 - 17 czerwca.

Ćwiczenia z broni maszynowej w Sidi-Haneish.

Ćwiczenia w warunkach pustynnych.

Zbliżająca się burza piaskowa - "hamsin".

W Mersa Matruh ostatni kawalerzyści konni Polskich Sił Zbrojnych rozstali się ze swymi tak lubianymi zwierzętami. W zamian za to otrzymano ciężarówki i pojazdy gąsienicowe zwane potocznie 'carierami'.  W tym samym czasie wynikła sprawa użycia Brygady Karpackiej na nowym teatrze wojennym , jaki powstał w Syrii, zagrożonej desantem Niemców po opanowaniu przez nich Krety. Wskutek tego wojska brytyjskie wraz z oddziałami Wolnych Francuzów gen. de Gaulle'a przystąpiły 8 czerwca do zajęcia Syrii. Napotkały jednak na opór wojsk francuskich wiernych rządowi Vichy  i wskutek czego wywiązała się tam regularna walka zbrojna. Wystąpiono wówczas ze strony brytyjskiej z propozycją użycia brygady do akcji syryjskiej , co groziło powstaniem konfliktu polsko-francuskiego. Jednak na takie rozwiązanie nie wyraził zgody gen. Sikorski . Pod koniec czerwca nastąpiło przesunięcie brygady bez artylerii, która pozostała w Mersa Matruh, do odległego o około 40 kilometrów na wschód  innego obozu warownego   Sidi Baggush ( zwanego też Sidi Haneish od nazwy znajdującej się tam stacji kolejowej) , gdzie kwaterowało brytyjskie dowództwo Sił Pustyni Zachodniej (Western Desert Forces).  Warunki pracy w Sidi Baggush były znacznie gorsze niż w Mersa Matruh. Prace odbywały się w najbardziej upalnej porze roku (lipiec-sierpień) , nieraz przerywane burzami piaskowymi (hamsin) , przy częstym niedostatku wody i pladze robactwa.Oprócz prac nad rozbudową umocnień prowadzono w czasie 7 tygodniowego pobytu w Sidi Baggush intensywne szkolenie oddziałów i dowódców. Przeprowadzono wówczas kilkanaście ćwiczeń w ramach baonu w warunkach pustynnych i 4 kolejne ćwiczenia prawie całości brygady.Były to pierwsze ćwiczenia brygady w działaniach pustynnych , trwające dzień i noc , w których oddziały ćwiczące były całkowicie zmotryzowane. Urządzono też kurs dla plutonów 'carrierów'  i przeszkolenia dla dowódców kompanii. W tych warunkach  oddziały brygady pozostawały  rozmieszczone w Sidi Baggush, Mersa Matruh, i Sidi Hamza ( 30 km na południowy zachód od Mersa Matruh) do połowy sierpnia , skąd 17 i 18 sierpnia zostały skoncentrowane w obozie El Amiriya pod Aleksandrią. Nastąpiło to w związku z powziętą decyzją użycia Brygady Karpackiej w obronie obleganego Tobruku.

Przez pustynię.

Poczet sztandarowy Brygady. 29 czerwca 1941 w palestyńskim Latrun w Ośrodku Zapasowym Brygady poświęcono i wręczono jej dowódcy sztandar ufundowany przez cywilnych uchodźców polskich przebywających w Ziemi Świętej , zaś 27 lipca generał Kopański przekazał sztandar chorążemu przed frontem delegacji oddziałów zebranych na placu apelowym w Sidi Baggush.

Opracowanie strony:  © P.Jaroszczak - Przemyśl 1999.